Αποστολικό ανάγνωσμα

Αρχαίο κείμενο

ΠΡΟΣ ΤΙΤΟΝ Β´ 11 – 14

11 Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, 12 παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, 13 προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 14 ὃς ἔδωκεν ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα λυτρώσηται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀνομίας καὶ καθαρίσῃ ἑαυτῷ λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων.

ΠΡΟΣ ΤΙΤΟΝ Γ´ 4 – 7

4 ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, 5 οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ὧν ἐποιήσαμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ κατὰ τὸν αὐτοῦ ἔλεον ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως Πνεύματος ἁγίου, 6 οὗ ἐξέχεεν ἐφ’ ἡμᾶς πλουσίως διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, 7 ἵνα δικαιωθέντες τῇ ἐκείνου χάριτι κληρονόμοι γενώμεθα κατ’ ἐλπίδα ζωῆς αἰωνίου.

Ερμηνευτική απόδοση

ΠΡΟΣ ΤΙΤΟΝ Β´ 11 – 14

11 Διότι εφανερώθη πλέον και εδόθη εις όλους, κυρίους και δούλους, η χάρις του Θεού, η σωτήριος δια τους ανθρώπους. 12 Αυτή η χάρις μας διδάσκει και μας παιδαγωγεί να αρνηθώμεν την ασέβειαν και τας κοσμικάς αμαρτωλάς επιθυμίας και να ζήσωμεν εις την παρούσαν ζωήν με εγκράτειαν και σωφροσύνην, με δικαιοσύνην και αγάπην προς τους γύρω μας, με ευσέβειαν και υπακοήν προς τον Θεόν, 13 περιμένοντες την απερίγραπτον μακαριότητα, που ελπίζομεν, και την φανέρωσιν της δόξης του μεγάλου Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, 14 ο οποίος παρέδωκε τον ευατόν του στον σταυρικόν θάνατον προς χάριν μας, δια να μας εξαγοράση από την ενόχην κάθε παραβάσεως του Νομου, να μας καθαρίση από κάθε μολυσμόν, ώστε να συγκρατήση δια τον ευατόν του λαόν εκλεκτόν, γεμάτον ζήλον δια καλά έργα.

ΠΡΟΣ ΤΙΤΟΝ Γ´ 4 – 7

4 Οταν όμως εφανερώθηκε η αγαθότης και η φιλανθρωπία του σωτήρος ημών Θεού, 5 όχι από τα έργα της δικαιοσύνης που τάχα εκάμαμε ημείς, αλλά σύμφωνα με το άπειρον έλεός του μας έσωσε δια μέσου του βαπτίσματος, του λουτρού αυτού της αναγεννήσεως και δια του ξεκαινουργώματος, που χαρίζει το Αγιον Πνεύμα, 6 το οποίον ο Θεός έχυσε και έδωσεν εις ημάς πλουσίως δια του Ιησού Χριστού, του Σωτήρος μας. 7 Και τούτο, δια να δικαιωθώμεν με την σωτήριον χάριν Εκείνου και να γίνωμεν κληρονόμοι της αιωνίου ζωής, σύμφωνα με την χαρμόσυνον ελπίδα, που ο ίδιος μας έχει δώσει.

Εὐαγγέλιον

Αρχαίο κείμενο

ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ Γ´ 13 – 17

13 Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην τοῦ βαπτισθῆναι ὑπ’ αὐτοῦ. 14 ὁ δὲ Ἰωάννης διεκώλυεν αὐτὸν λέγων· Ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με; 15 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτόν· Ἄφες ἄρτι· οὕτω γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην. τότε ἀφίησιν αὐτόν· 16 καὶ βαπτισθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἀνέβη εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ὕδατος· καὶ ἰδοὺ ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδεν τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ’ αὐτόν· 17 καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα· Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα.

Ερμηνευτική απόδοση

ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ Γ´ 13 – 17

13 Τοτε έρχεται ο Ιησούς από την Γαλιλαίαν (όπου έμενε και ησχολείτο με την ξυλουργικήν τέχνην) στον Ιορδάνην προς τον Ιωάννην, δια να βαπτισθή από αυτόν. 14 Ο Ιωάννης όμως τον εμπόδιζε με επιμονήν και έλεγε· “εγώ, ο ατελής και αδύνατος άνθρωπος, έχω ανάγκην να βαπτισθώ από σε, και συ, ο αναμάρτητος και τέλειος, έρχεσαι να βαπτισθής από εμέ;” 15 Απεκρίθη δε ο Ιησούς και είπε προς αυτόν· “έτσι είναι, αλλά άφησε τώρα τας αντιρρήσεις και μη φέρνεις δυσκολίες στο βάπτισμά μου, διότι έτσι πρέπει, και για μένα και για σένα, να εκπληρώσω κάθε εντολήν του Θεού· μία από τας εντολάς είναι και αυτή”. Τοτε ο Ιωάννης τον αφήκε να βαπτισθή. 16 Και ο Ιησούς, όταν εβαπτίσθη, εβγήκε αμέσως από το νερό (διότι δεν είχε καμμίαν αμαρτίαν να εξομολογηθή, ενώ οι άλλοι έμεναν εις αυτό, όσον χρόνον διαρκούσε η εξομολόγησίς των). Και ιδού ηνοίχθησαν χάριν αυτού οι ουρανοί και είδε το Πνεύμα του Θεού να κατεβαίνη υπό την μορφήν της περιστεράς και να έρχεται επάνω εις αυτόν. 17 Και ιδού ηκούσθη από τους ουρανούς η φωνή του Θεού και Πατρός, ο οποίος έλεγεν· “Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπημένος (ο μονογενής ως Θεός υιός μου, και ο απολύτως αναμάρτητος ως άνθρωπος) στον οποίον αναπαύομαι πάντοτε πλήρως, διότι πράττει το αρεστόν εις εμέ”.

Μέγας Αγιασμός των Θεοφανίων

Τα Θεοφάνεια είναι η πρώτη δημόσια εμφάνιση του Χριστού. Μετά τη Γέννηση Του στη Βηθλεέμ, ο Κύριος μας είχε αποκαλυφθεί σε μερικούς προνομιούχους. Σήμερα όμως, όλοι όσοι περικύκλωναν τον Ιωάννη, δηλαδή οι μαθητές του, και όλο το πλήθος που είχε κατεβεί στην όχθη του Ιορδάνη, γίνονται μάρτυρες μιας πολύ επισημότερης φανέρωσης του Ιησού. Σε τι συνίσταται αυτή η φανέρωση; Έχει δύο πτυχές. Αφ’ ενός υπάρχει η πτυχή της ταπεινώσεως στην οποία υπόκειται ο Κύριος, και η οποία αντιπροσωπεύεται από το βάπτισμα. Αφ’ ετέρου, η πτυχή της δόξας, η οποία αντιπροσωπεύεται από την ανθρώπινη μαρτυρία που ο Πρόδρομος δίνει για τον Ιησού και, σ’ ένα επίπεδο απείρως ανώτερο, η θεία μαρτυρία που ο Πατήρ και το Πνεύμα παρέχουν για τον Υιό. Θα εξετάσουμε από κοντά και τις δύο πτυχές· πρώτα όμως ας κρατήσουμε τούτο: κάθε φανέρωση του Χριστού, τόσο μέσα στην Ιστορία όσο και στην εσωτερική ζωή κάθε ανθρώπου, είναι φανέρωση δόξας και ταπεινώσεως ταυτοχρόνως. Όποιος διαχωρίζει αυτές τις δυο πτυχές του Χριστού, κάνει σφάλμα που διαστρεβλώνει όλη την πνευματική ζωή. Δεν μπορώ να πλησιάσω τον δοξασμένο Χριστό χωρίς την ίδια στιγμή να πλησιάσω τον ταπεινωμένο Χριστό, ούτε να πλησιάσω τον Χριστό στην ταπείνωση Του χωρίς τη δόξα Του. Αν επιθυμώ να φανερωθεί μέσα μου, μέσα στη ζωή μου, αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά μόνον αν αγκαλιάσω Αυτόν που ο ιερός Αυγουστίνος με θερμή αφοσίωση ονόμαζε ο ταπεινός Χριστός και αν με το ίδιο σκίρτημα λατρεύσω Εκείνον που είναι Θεός, Βασιλεύς και Νικητής. Να το πρώτο δίδαγμα των Θεοφανείων.

Η ταπείνωση των Θεοφανείων συνίσταται στο γεγονός ότι ο Χριστός υποβάλλει τον εαυτό Του στο βάπτισμα του Ιωάννου που είναι βάπτισμα μετανοίας. Εκείνος κατ’ αρχήν αρνείται, αλλά ο Ιησούς επιμένει: «Άφες άρτι· ούτω γάρ πρέπον εστίν ημίν πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην». (Ματθ. 3:13-15). Χωρίς αμφιβολία, ο Χριστός δεν είχε ανάγκη από κανένα εξαγνισμό εκ μέρους του Ιωάννη, αλλά το βάπτισμα που πρόσφερε ο Ιωάννης, αυτό το βάπτισμα της μετανοίας με σκοπό την άφεση των αμαρτιών , προετοίμαζε για τη Βασιλεία του Μεσσία. Και ο Ιησούς, πριν κηρύξει την έλευση αυτής της Βασιλείας, θέλησε να περάσει και να κάνει κι ο Ίδιος χρήση όλων των προπαρασκευαστικών φάσεων. Ενώ ήταν Αυτός το πλήρωμα, θέλησε να αναλάβει όλα εκείνα που ήταν ακόμη ατελή και ασυμπλήρωτα. Δεχόμενος όμως το Ιωάννειο βάπτισμα. ο Ιησούς έκανε κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή επιδοκιμασία και επίσημη επικύρωση μιας τελετής πριν την μεταβάλλει, πριν την εντάξει ως ατελή στο τέλειο. Αυτός που ήταν αναμάρτητος έγινε φορέας των αμαρτιών μας. της αμαρτίας του κόσμου, και, στο όνομα όλων των αμαρτωλών, έκανε μια δημόσια κίνηση μετανοίας. Θέλησε ακόμη να μας διδάξει την ανάγκη της μετανοίας και της μεταστροφής· πριν ακόμη πλησιάσουμε το χριστιανικό βάπτισμα, πρέπει να δεχτούμε το βάπτισμα του Ιωάννη, δηλαδή να περάσουμε από μια αλλαγή νου, από μια εσωτερική καταστροφή. Πρέπει να επιδείξουμε αληθινή συντριβή για τις αμαρτίες μας. Σε ό,τι μας αφορά, η μετάνοια είναι η ταπεινή πλευρά των Θεοφανείων.

Και εδώ, πρέπει να υπερβούμε τον περιορισμένο ορίζοντα του Ιωάννειου βαπτίσματος, για να θυμηθούμε ότι εμείς είμαστε βαπτισμένοι εν Χριστώ. Το χριστιανικό μας βάπτισμα μας έπλυνε και μας εξάγνισε. Κατήργησε μέσα μας το προπατορικό αμάρτημα και μας έκανε καινή κτίση. Προφανώς ήμαστε παιδιά όταν βαπτιστήκαμε. Η χάρη του Μυστηρίου υπήρξε η θεία ανταπόκριση όχι στο δικό μας προσωπικό αίτημα, αλλά στην πίστη εκείνων που μας οδήγησαν στο βάπτισμα και στην πίστη ολόκληρης της Εκκλησίας που μας αναδέχθηκε. Η βαπτιστική λοιπόν αυτή χάρη υπήρξε κατά κάποιο τρόπο προσωρινή και υπό προϋποθέσεις: μεγαλώνοντας και αποκτώντας συνείδηση των πραγμάτων, θα επικυρώναμε μέσα από την ελεύθερη επιλογή μας την πράξη του βαπτίσματος μας. Τα Θεοφάνεια είναι καθ’ υπερβολή η γιορτή του βαπτίσματος, όχι μόνον του Ιησού, αλλά και του δικού μας. Είναι μια θαυμαστή ευκαιρία να ανανεώσουμε το πνεύμα του βαπτίσματος που δεχθήκαμε και να αναζωπυρώσουμε τη χάρη την οποία μας επιδαψίλευσε. Διότι, η χάρη των Μυστηρίων, ακόμη κι αν διακοπεί ή ανασταλεί λόγω της αμαρτίας, μπορεί να αναβιώσει μέσα μας, εάν στραφούμε και πάλι ειλικρινά προς τον Θεό. Στη σημερινή γιορτή των Θεοφανείων, ας ζητήσουμε από τον Θεό να μας λούσει και πάλι, πνευματικά, όχι με την υλική έννοια, στα νερά του βαπτίσματος μας. Ας βυθίσουμε εκεί την παλιά αμαρτωλή μας φύση, διότι το βάπτισμα είναι ένας μυστικός θάνατος– ας διασχίσουμε την Ερυθρά Θάλασσα που χωρίζει την αιχμαλωσία από την ελευθερία και ας βαπτιστούμε μαζί με τον Ιησού στον Ιορδάνη, για να καθαριστούμε, όχι από το χέρι του Ιωάννη αλλά από τον ίδιο τον Κύριο.

(Lev Gillet,-ενός μοναχού της Ανατολής- « ΕΓΕΝΝΗΘΗ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ». Εκδ. Ακρίτας, 2009)